8 Nörogelişimsel Alan – Dikkat Kontrol Sistemi

Dikkat Kontrol Sistemi

Dikkat, beynin kontrol merkezidir; öğrenme ve davranışı kontrol edip izlemek için gerekli zihinsel aktivitelerin merkezi. Bu sistem dikkat çelicileri süzerek asıl gerekene odaklanmayı sağlar. Zihinsel enerjinin beyin içinde dağılışını yönetir ve bu şekilde başladığımız işi bitirir ya da gün içerisinde anda kalırız.

Dikkat, öğretmen derste konuşurken camdan dışarı bakmaya direnmek ya da ertesi gün ne giyeceğini düşünmemekten, evden çıkarken ayakkabınızı giydiğinizden emin olmaya, hayatın küçük ayrıntılarından öncelik taşıyan önemli işlere kadar pek çok şeyi idare eder. Bu nedenle dikkat problemlerinin geniş çaplı, talihsiz, utanç verici ve can yakıcı etkileri olabilir; öğrenme sürecinde ve gündelik aile yaşamında karmaşa gibi… Dikkat problemi olan çocukların büyük fikirlerde başarılı oldukları, fakat küçük ama önemli ayrıntılarda sıkıntı yaşadıkları yaygın olarak görülür. Başarılı olmak için sizi bir yerlere götürecek olan şeye odaklanmanız gerekir. Öncelik vermesi gereken şeyleri bilmediği ve önemsiz konular yerine en fazla işe yarayan bilgiye odaklanmadığı takdirde bir çocuğun akademik olarak geride kalması kaçınılmaz.

Dikkat problemleri yaşayan çocuklar

Dikkat problemleri yaşayan çocuklarda, hepsinde olmasa da, çok yaygın olarak görülen bir başka sorun ise; dürtüsellik. Yavaşlamak için gereken kontrolleri yok ve bir şeyi yapmadan önceden sonuçlarını düşünemezler… Genellikle çılgın gibi aranan uyaranlara, eğlenceye, yeni oyuncaklara ve heyecan yaratmak için fırsatlara karşı doymak bilmez bir açlık yaşayabilirler. Sürekli huzursuzluk içinde olarak, anında tatmin edici bir deneyim için yanıp tutuşurken sınıfta sıkılır ve kıpır kıpır olurlar. Bu da demektir ki yalnızca heyecan verici ve hemen uyaran uyarıcılara konsantre olurlar.

Dikkat yetersizliği olan hemen hemen bütün çocuklar cesaret kıran performans tutarsızlıkları sergilerler. Sergiledikleri değişken performanslarla hem herkesi şaşırtırlar hem de haksız suçlanmalarla karşı karşıya kalırlar; “yapabileceğini biliyoruz, daha önce yaptın, sadece şimdi istemiyorsun bu yüzden yapamıyorsun” gibi…

Ergenlik dönemi sonlarında ve hemen sonrasında çıktı kontrolü (eylemden önce düşünmek, planlama, strateji kullanma, hızlı hareket etmeme, deneyimlerden ders alma) olgunlaşır. “Çıktı” ortaya çıkarılan bir ürün de olabilir bir davranış da olabilir. Bu kontrol sistemleri ergenlik döneminin en önemli ama çoğu zaman ihmal edilen temalarıdır. Bütün 8 nörogelişimsel sistemlerin olgunlaşmayla birlikte hızlanması beklenirken, çıktı kontrolünün yavaşlaması ideal olandır. İyi kontrol edilmiş çıktı, zihnin daha ağır çalışmasını, dürtüsel değil düşünceli olmasını, aklına gelen ilk şeyi değil düşünüp karar vermesini sağlar.

Mutlu sonla biten hikaye gibi görünüyor ancak müdahalesiz sonuç tam olarak bu olamıyor. Yani çocuk dikkat problemleri yaşıyorsa “bekleyelim, nasılsa ergenlikle birlikte azalmaya başlayacak” doğru senaryo değil maalesef. O döneme kadar çocuğun maruz bırakıldığı örselenmeler, edindiği yanlış baş etme stratejileri, tümüyle ya da dalgalı akademik başarısızlık çoğunlukla kalıcı olumsuz etkileri beraberinde getirir. Biyolojik olarak artık daha fazla “muhakeme” yapabilecek olmasının, böyle bir durumda sihirli değnek etkisi yaratacağını beklemek doğru değil.

Uzm. Biyolog & NöroGames Programı Yazarı Eda Özbay