Şema Terapi Nedir? Nasıl Uygulanır?
Ben Sevgi. Alper’le 4 aydır birlikteyiz. Ona göre ilişkimiz çok iyi gidiyor. Hatta çevremizdeki birçok insana göre de öyle. Bizi çok yakıştırıyorlar. Ancak ben bazı anlarda ilişkimizin kötüye gideceği ve terk edileceğim düşüncesinden kurtulamıyorum.
Size geçen gün yaşadığım bir olaydan bahsetmek istiyorum. Her sabah olduğu gibi Alper’e güzel bir günaydın mesajı attım. O da cevap olarak sadece “günaydın” yazdı. Mesajın devamı gelecek mi diye biraz bekledim. 20 dakika geçmesine rağmen herhangi bir şey yazmadı. 20 dakika boyunca ; Acaba onu soğutacak yanlış bir şey mi yaptım? Artık başka birinden mi hoşlanıyor? Ayrılık konuşması yapamadığı için beni böyle soğutmaya mı çalışıyor? O kadar şey yazmama rağmen sadece “günaydın” mı yazdı? gibi düşünceler beynime üşüşmeye başladı. O an kendimi gerçekten kırılmış ve incinmiş bir çocuk gibi hissettim.
Taa ki Alper mesajın devamında şunu yazana kadar: “Sevgilim Müdür Bey geldi. Ayaküstü yeni proje hakkında konuşmak zorunda kaldık. Yazamadım kusura bakma.”
Mesajın devamı geldikten sonra kendime çok kızdım. Çünkü 20 dakika boyunca terk edileceğim konusunda ciddi bir endişe yaşamıştım. Ne zaman mesajıma geç cevap yazsa ya da aradığımda telefonumu cevaplamasa buna benzer duygulara kapılıyorum. Aslında bu duyguyu sadece sevgilimle olan ilişkimde değil zaman zaman iş ortamında ya da sosyal ilişkilerimde de hissettiğim oluyor.
Niçin böyle hissediyorum? Herkes tam aksine inanmam gerektiğini söylerken sevildiğime inanmak neden bu kadar güç? Terk edileceğime inanmak neden bu kadar kolay?
Şema nedir?
Şema kavramı şema terapide “erken dönem uyum bozucu şemaları” ifade etmek için kullanılır. Uyum bozucu şemaları ise; basitçe kendimizle ilgili negatif inançlarımız olarak tanımlayabiliriz. Bu inançlar özellikle erken çocukluk ve ergenlik dönemlerindeki yaralayıcı yaşantılardan beslenir. Yaşamın ilerleyen yıllarında bile tekrar tekrar karşımıza çıkarak işlevselliğimize zarar verebilir.
Peki Şemalar Nasıl Gelişir?
Şemaların gelişmesinde iki önemli faktör rol oynar. Bunlardan birincisi isteğimiz dışında doğuştan sahip olduğumuz mizacımızdır(huy). Diğeri ise erken çocukluk ve ergenlik döneminde maruz kaldığımız yaşantılarımız ve doyurulmamış çocukluk ihtiyaçlarımızdır. (Güvende olmak, kabul görmek, kendini ifade edebilmek, başarı vb.)
Sevgi’nin Uyum Bozucu Şemaları Ne Olabilir?
Sevgi terapiye erkek arkadaşıyla yaşadığı güncel problemi yüzünden başvurmuştu. Onunla yaptığımız ilk görüşmenin sonunda şemalarının ne olduğunu belirlemek için Young Şema Ölçeği uyguladık. Testin sonuçlarına göre; Sevgi’nin Terkedilme ve Kusurluluk şemalarına sahip olduğunu tespit ettik.
Bu aşamadan sonra artık terapide ne ile çalışmamız gerektiği biraz daha netleşmişti. Sevgi “Terkedilme” şeması yüzünden zaman zaman yakınındaki insanların onu yalnız bırakacağına ve terk edeceğine inanıyordu. Terkedilme şemasıyla karşılıklı olarak birbirini besleyen “Kusurluluk” şeması yüzünden ise kendisini sorunlu, beceriksiz ve istenilmeyen bir kişi olarak tanımlıyordu.
Sevgi’nin Terkedilme ve Kusurluluk Şemaları Nasıl Gelişmiş Olabilir?
Sevgi’nin terkedileceğine dair inancı nereden geliyordu? Bu inancını hayatının hangi döneminde ve kimden öğrenmişti? Aslında birlikte yürüttüğümüz seanslar boyunca paylaştığı erken dönem çocukluk anıları bu şemanın nasıl geliştiği yönünde ipuçları veriyordu.
Daha iyi anlamak adına dilerseniz Sevgi’ye kulak verelim.
Sevgi:
-Galiba 4 yaşlarımdaydım. Uyandığımda evde kimse yoktu. Saatlerce ağladığımı ama evde hiç kimseyi bulamadığımı hatırlıyorum.
-6 yaşlarımdayken annemle babam kavga etmişti. Sonra babam evi terk etti. Onu 1 sene boyunca hiç görmedim. Ne zaman anneme sorsam hep ters cevap aldım. Bana tatmin edici bir açıklama yapmadı.
-Annem çalışmak zorundaydı. Beni hep anneanneme bırakırdı. Gelip alacağını söylemesine rağmen çoğu zaman beni almazdı.
-İlkokul 3.sınıftayken çok sevdiğim sınıf öğretmenim emekli oldu. Yerine gelen öğretmenime bir türlü alışamadım.
-Anneannem vefat ettikten sonra artık okul çıkışları evde annem gelene kadar yalnız kalmak zorundaydım.
Şemaların nasıl geliştiğini açıklarken erken dönem yaşam olaylarının ve doyurulmamış çocukluk ihtiyaçlarının buna katkı sağladığından bahsetmiştik. Terapiye erkek arkadaşı tarafından terk edileceği endişeleriyle başvuran Sevgi’nin bu ve buna benzer yaşantıları değerlendirildiğinde; güncel probleminin, geçmişte yoğun şekilde maruz kaldığı terk edilme ve kusurluluk temalı yaşam olayları ve buna bağlı olarak gelişen şemalarından kaynaklanıyor olabileceği düşünülmüştür.
Peki Şema Terapi Neyi Hedefliyor?
Şema terapiyle çalışan uzmanlar terapiye başvuran kişilerin getirdikleri güncel problemlerinin arkasında hangi doyurulmamış çocukluk ihtiyaçlarının ve şemalarının yer aldığını tespit etmeye çalışırlar. Soruna sebep olan şemaların tespitinden sonra ise kişinin bu şemasıyla nasıl baş etmeye çalıştığını anlamayı hedeflerler.
-Yani hasta şemasına teslim olup kabulleniyor mu? Ondan kaçıyor mu? Yoksa onunla fazlasıyla savaş halinde mi?
-Hastanın şemaları tetiklendiğinde incinmiş ya da öfkeli bir çocuk gibi mi? Yoksa sürekli talep eden ya da cezalandıran bir ebeveyn gibi mi davranıyor?
Bunlardan biri ya da birkaçını uygulamak bir süreliğine işe yarıyor gibi gözükse de uzun süreçte işe yaramayıp ruhsal problemlerin ortaya çıkmasına sebep olabilir. Bu sebeple hastaların şemalarıyla baş ederken nasıl bir yöntem izlediğini anlamak terapi süreci için büyük önem arz etmektedir.
Buradan hareketle şema terapinin ve terapistin ana hedeflerini sıralayacak olursak; terapiye başvuran kişilerin uyum bozucu şemaları ve modlarını (şemalarla başa çıkma tepkileri ve duygulanım durumları) fark etmelerini sağlamak. Bu kişilere bilişsel, yaşantısal ve davranışsal müdahaleler uygulayarak şema ve modlarıyla nasıl baş edebileceğini öğretmek. Son olarak da kişinin uyum bozucu şema ve modlarını yönetmesini sağlayarak yerine daha işlevsel şemaları ve modları inşa etmesinde rehberlik etmektir.
Şemalarınızı ve modlarınızı fark etmeniz ve yönetebilmeniz dileklerimle…
Uzman Psikolog Hasan Akalın
