Tükenmişlik Sendromu – Burnout

Günümüzde görülme sıklığı artan, genellikle televizyonda ünlülerin yakalandığını duyduğumuz tükenmişlik sendromu önemsenmesi ve mutlaka tedavi edilmesi gereken psikolojik bir sorundur. Sadece ünlülerde değil, yoğun ve stresli bir iş yaşantısı olan birçok kişide görülebilir.

Tükenmişlik Sendromu aşamalı bir hastalıktır ve zaman geçtikçe belirtiler daha belirgin ve şiddetli ortaya çıkar. Çoğu zaman hastalar içinde bulundukları olumsuz ruh halini stresli yaşam tarzına veya hayatın olumsuzluklarına bağlayabilirler.

Tükenmişlik Sendromu’nu ilk olarak 1974’de tanımlamış olan Freudenberger’e göre hastalık 12 aşamadan oluşur:

1. Aşama – Kendini kanıtlama ihtiyacı: Aşırı dürtü/ hırs olarak da ifade edilebilir.
2. Aşama – Çalışmada artış: Hırs, bireyi daha çok çalışmaya iter.
3. Aşama – Kişisel ihtiyaçların ihmali: Örneğin, uyku, beslenme, öz bakım.
4. Aşama – Çatışmaların ve ihtiyaçların bastırılması: Kişi, sorunların patronundan, meslektaşlarından veya işinden kaynaklandığını düşünür.
5. Aşama – Değerlerin yeniden yorumlanması: Sorumluluğu ile ilgisi olmayan ihtiyaçlar ertelenir, kişisel önceliklerin yerini işle ilgili durumlar alır.
6. Aşama – Ortaya çıkan sorunları görmezden gelmede/ bastırmada artış: Kişi çevresini daha fazla suçlamaya, onları tembel veya yetersiz bulmaya devam eder.
7. Aşama – Sosyal geri çekilme: Aile ve arkadaşlardan, sosyal faaliyetlerden uzaklaşma görülür.
8. Aşama – Davranışta gözlemlenebilir değişiklik: Sabrı tükenen birey, daha agresif bir ruh halindedir.
9. Aşama – Kişinin kendi kişiliğine karşı his kaybı: Kişi hayatından ve hayatını kontrol etme noktasından uzaklaşır. Yetersiz hissetmeye başlar. İçe kapanır.
10. Aşama – Boşluk hissi: Boşluk hissi kişiyi heyecan arayışına itebilir, aşırı durumlarda kişi madde, kumar, alkol gibi anlık heyecan verici aktivitelerde bulunabilir.
11. Aşama – Depresyon
12. Aşama – Tükenmişlik Sendromunu tamamıyla hissetme

Tükenmişlik Sendromu – Nedenleri

Genellikle yoğun ve stresli bir iş temposu içerisinde olan bireylerde görülür. Yüksek sorumluluk gerektiren, önemli kararlar almak durumunda olan, zamanla yarışan, iş yetiştirme konusunda baskıya maruz kalan, küçük detaylı titiz işlerde çalışan kişilerde tükenmişlik sendromuna yakalanma oranı daha yüksektir. Ancak, kişilik yapısı da önemli rol oynamaktadır. Mükemmeliyetçilik, yetersiz hissetme, hayır diyememe, aşırı fedakar, onay alma ihtiyacı yüksek olan kişiler kendini daha fazla çalışmak zorunda hissettiğinden ve bu çalışmaların yeterli olmadığını hissettiğinden tükenmişlik görülebilir.

Tükenmişlik Sendromu – Belirtileri

İsminden de anlaşılacağı üzere, en önemli belirtisi fiziksel, duygusal ve ruhsal olarak tükenmiş/ bitkin hissetmek. İlk aşamada bitkin hissetmeye, baş ağrısı, karın ağrısı, uyku problemleri ve iştahta azalma veya artma görülebilir.

• Bitkinlik
• Sürekli olumsuz düşüncelere kapılmak
• Duygusal ve bedensel olarak tükenmiş hissetmek
• Umutsuzluk
• Karamsarlık
• Normalde kolayca yapabileceği işleri yapmaktan imtina etmek, genel olarak bir isteksizlik hali
• Dikkat dağınıklığı
• Odaklanma güçlüğü
• Unutkanlık
• Baş, sırt, bacak ve karın gibi vücudun çeşitli bölgelerinde ağrı
• Kabızlık ve ishal gibi çeşitli sindirim sistemi problemleri
• Kimi zaman çok uyumak, kimi zaman az ve aralıklı uyumak gibi sürekli devam eden uyku problemleri
• Vücut direncinin düşmesi, sık sık hasta olma
• Çarpıntı, nefes almada güçlük

Tükenmişlik Sendromu’nun Tedavisi

Tükenmişlik sendromu ani bir şekilde ortaya çıkmaz, yavaş ve sinsi bir şekilde ilerleyerek belirtilerini göstermeye başlar. Bu sebeple genellikle hastalık belirli bir şiddete ulaşınca ancak fark edilir. Sendromun şiddeti arttıkça, hasta için dayanılmaz bir hale gelebilir ve bazı kişilerin istemeden de olsa işinden veya sosyal çevresinden uzaklaşmasına sebep olabilir. Bu yüzden, fark edildiği an mutlaka tedavi sürecine başlanmalıdır.

Tükenmişlik sendromunu önlemek için yapılacaklar:

• İş ile özel hayatınız arasında bir sınır çizmeye çalışın. İş hayatınız ne kadar stresli olursa olsun, özel hayatınızı ihmal etmeyin.
• Düzenli uyku hem fiziksel hem ruhsal sağlığınız için önemli. Sağlıklı uyku düzeni dinlenmenizi sağlar. Uyumadan önce rahatlatıcı uyku ritüelleri uygulamak daha sağlıklı bir uyku için yardımcı olabilir.
• Düzenli ve sağlıklı beslenmek. Almanız gereken vitamin ve besin değerlerini sağlıklı öğünlerle almak, bütün sağlık durumları için önemlidir.
• Egzersiz yapmak da hem fiziksel hem de ruhsal sağlığa olumlu etki sağlar. Saatlerce bir spor salonunda vakit geçirmektense rutin olarak her gün kısa yürüyüşler yapmak iyi hissettirir. Ayrıca, beden ve zihni bir bütün olarak ele alan yoga, meditasyon gibi disiplinlerle de çalışabilirsiniz.
• Kitap okumak, resim veya seramik yapmak gibi ilginizi çekebilecek bir aktivite seçebilir ya da grup halinde etkinlikleri olan kurslara katılabilirsiniz.
• Hayır demeyi öğrenmek. Fazla fedakarlık, iş yerinde hayır diyememek, iş yükünüzün artmasına ve kendinize zaman ayıramıyor olmanıza yol açabilir. Bu nedenle, hayır demeyi öğrenmek hem iş ve sosyal hayatınızda hem de ruh sağlığınıza çok iyi gelecektir.

Uzm. Klinik Psk. Sara Yılmaz