Yetişkinlikte Dürtüsel Davranışların Tedavisi
Son zamanlarda yaygınlaşan Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğu (DEHB) ile birlikte ‘dürtüsellik’ artık neredeyse herkesin bildiği bir kavram oldu. Yine de bu yazıya önce dürtüselliği açıklayarak başlayalım. Dürtü, doğuştan var olan, fizyolojik ve ruhsal ihtiyaçlarımızın karşılanması için bizi bir davranışa iten güç anlamına gelir. Örneğin karnı aç olan bir bebeğin hissettiği rahatsızlık bir dürtüdür. Açlık dürtüsü ile birlikte bebeğin ağlaması da dürtüye bağlı davranıştır. Doğduğumuzda dürtülerimizle tepkiler veririz. Büyüdükçe bilişsel kapasitemiz gelişir, bakım veren kişilerin de denetleme ve yönlendirmeleri ile bazı dürtülerimizi kontrol etmemiz gerektiğini öğreniriz. Örneğin, başkalarının eşyalarını izin istemeden almamamız ya da çevremizdekilere saldırgan davranmamamız gerektiğini öğreniriz. Bu çerçeveden bakarsak, küçük çocuklar genellikle dürtüseldirler. Ancak bazen yetişkinlikte de dürtüsel davranışlar görülebilir.
Öncelikle her dürtüsel davranış problemli değildir. Mesela eğlenmek, oyun oynamak, cinsellik gibi davranışlar da dürtüseldir. Ancak dürtülerin yeterince kontrol edilemediği ve kişinin hayatı için zararlı boyutlara ulaştığında dürtüsel davranışlar sorun haline gelmektedir. Burada sözünü ettiğimiz şey, bir duygu hissettikten sonra muhtemel olumsuz sonuçlarını düşünmeden sergilenen davranışlardır. Örneğin, elimdeki tüm parayı alışveriş yaparak harcarsam geri kalan günlerde maddi sıkıntı çekebilirim. Ya da patronum beni eleştirdiğinde ona ağzıma geleni söylersem işsiz kalabilirim. Kontrolsüz bir ihtiyaç giderme olarak değerlendirebileceğimiz dürtüsel davranışlar, ardından pişmanlık getirirler. Aşırı yemek yeme, alkol-madde kötüye kullanımı, kontrolsüz cisellik, oyun-kumar bağımlılığı, öfke kontrol problemleri dürtüsel davranışlardandır.
Şema terapide bu davranışları sergileyen halimize ‘dürtüsel çocuk modu’ denir. Bu mod erken dönem uyumsuz şemalar tarafından tetiklenebilir. Yani, dürtüsel davranışlar, çocukluk döneminde karşılanmamış temel duygusal ihtiyaçlar sebebiyle bir başa çıkma şeklinde görülebilir. Bazen de dürtüsel davranışların dikkat eksikliği hiperaktivite bozukluğu, öğrenme güçlüğü gibi biyolojik temelleri de olabilir. Biyolojik temelli dürtüsel davranışlar söz konusu ise psikiyatri muayenesinden geçmek ve ilaç desteği almak söz konusu olabilir. Eğer çocukluk döneminde yaşanan duygusal problemlerle ilişkili ise, bu yönü tanımak, kendimizden ayrıştırmak ve onunla nasıl başa çıkacağımızı öğrenmekte fayda var. Terapide tam da bu noktalara odaklanıyoruz.
Dürtüsel çocuk modunu önce tanıyarak, hayatımızda hangi davranışlarla kendini gösterdiğini, ve nerelerde, hangi zamanlarda tetiklendiğini öğrenerek işe koyuluyoruz. Ardından bu davranışların hayatımızda nasıl olumsuz sonuçları olduğunu, onları nasıl yeniden düzenleyeceğimizi bazı stratejiler geliştirerek terapide ele alıyoruz. Son olarak ‘Sağlıklı Yetişkin Modumuzu’ tanıyarak, dürtüsel davranışlar yerine sağlıklı yetişkin tepkileri verme konusunu ele alıyoruz. Siz de eğer zaman zaman başınızı derde sokan dürtüsel davranışlarınız olduğunu düşünüyorsanız, Şema Terapi size yardımcı olacak metodlardan biridir.
Uzman Klinik Psikolog Beyza Ergen
