Bağımlılıkta Değişim ve Değişimin Evreleri
Alkol ve madde bağımlılığının süreç içerisinde gelişen kronik bir beyin hastalığı olduğunu daha önceki yazılarımda vurgulamıştım. Bu yazımda ise bağımlılık sürecinin daha iyi anlaşılabilmesi için sizlere Prochaska ve Di Clemente’nin öne sürdüğü bağımlılık döngüsü modeli ve bağımlılığın değişim evrelerinden bahsetmek istiyorum.
Aşağıda bağımlılık döngüsü modelinde yer alan evreler ve bu evrelerin açıklamaları yer almaktadır.
a)Farkındalık Öncesi Dönem:
Kişi bu evrede alkol ve madde kullanımının yol açtığı olumsuz etkilerin farkında değildir. Kullandığı maddenin kendisine zarar vermediğine, çok ciddi miktarlarda kullanmadığına ve maddeyi istediği zaman bırakabileceğine inanır. Kişi bu evrede henüz değişmeye hazır değildir.
Bu evredeki bir hastanın dilinden: Ben zaten yüksek miktarlarda kullanmıyorum. Onlar gibi içmiyorum. Bırakmam veya azaltmam gerekmiyor.
b)Farkındalık Dönemi:
Kişi bu evrede artık madde kullanımından dolayı sağlığının ve yaşamının olumsuz yönde etkilendiğini fark etmeye başlamıştır. Ancak henüz bırakmayı düşünmüyordur.
Bu evredeki bir hastanın dilinden: Biliyorum sağlığa zararlı. Ancak şu an bırakmayı düşünmüyorum.
c) Hazırlık Dönemi:
Madde kullanımının zararlarını fark eden kişi bu evrede maddeyi bırakmaya karar vermiştir. Ancak zihninde bırakma düşünceleri dönse de hastalığın tuzakları sebebiyle eyleme geçmekte zorlanmaktadır. Bu evre adından da anlaşılacağı üzere eyleme geçmeden önceki hazırlık dönemidir.
Bu evredeki bir hastanın dilinden: Bu mereti bırakmam gerekiyor. Zaten yaza evleniyorum. Evlendikten sonra bırakacağım.
d) Eyleme Geçme Dönemi:
Bu evrede kişi artık eyleme geçmiş ve madde kullanımını bırakmıştır. Ancak yeniden başlama riski her zaman için vardır.
Bu evredeki bir hastanın dilinden: Bıraktım. Artık bir daha başlamam.
e) Sürdürme Dönemi :
Kişi bu evrede bırakmış olduğu maddeyi artık kullanmıyordur. Tekrar başlamamak için de çaba göstermektedir. Bu çaba devam ettiği ve kullanmadığı sürece de sürdürme evresinde kalacaktır. Ancak yeniden madde kullanırsa hastalığın nüks etmesi kaçınılmazdır.
Bu evredeki bir hastanın dilinden: 4 aydır içmiyorum. Zaman zaman kullandığım günler aklıma geliyor ve zorlanıyorum. Ancak kazanımlarım oldukça fazla.
f) Yeniden Başlama Dönemi:
Bu evrede kişi sürdürme döneminde kalamayıp yeniden madde kullanmaya başlamıştır.
Bu evredeki bir hastanın dilinden: Yeniden başladım. Zaten içsem de içmesem de öleceğim.
Yukarıda açıklamaya çalıştığım evrelerden de anlaşılacağı üzere bağımlılık birden başlayıp birden biten bir hastalık değildir. Hastada değişim aşama aşama ve zaman içerisinde gerçekleşir. Bu değişim sürecinde bağımlılık tedavisinin temel amaçlarından biri ise: Hastayı sürdürme evresine taşıyıp yaşamını o evrede devam ettirmesini sağlamaktır.
Bunun için de hastanın hangi evrede olduğunun ve ihtiyaçlarının doğru şekilde tespit edildiği profesyonel bir bağımlılık tedavisi ve danışmanlığının önemi büyüktür.
Uzm. Klinik Psikolog Hasan Akalın
